Ankara'da üç ayda bir yayınlanan kültürel dergi.
Mayıs 1964'te yayınlanmaya başlayan dergi, kısa bir süre de Ankara'daki Kuzey Kafkasya Kültür Derneği'nin yayın organı oldu. Haziran 1975'te çıkan 48. sayısıyla yayın hayatı sona erdi.[1][2]
İstanbul'da iki ayda bir yayınlanan siyasi, tarihi, edebi dergi.
Kafkas Kültür Derneği'nin gayrıresmi yayın organıdır. Kafkas Mecmuası'nın (1953-1956) görünen sahip ve yayıncılarının değişmesiyle formalite gereği adını değiştirerek 1957 yılında yayın hayatına başladı.
Dergide, Kafkasya ve diasporanın sorunları ve tarihini inceleyen yazılar yanında, Jabağı Baj ve Fetgerey Şoenu'nun yayınlanmamış bazı araştırmaları tefrika edildi. Polonya'da yayınlanmış ve Almanya'da yayınlanmakta olan dergilerden alınan Ahmet Canbek, Barasbi Baytugan, Ramazan Karça, Alihan Kantemir gibi yazarların yazılarına da yer verilmiştir.[1][2]
İstanbul'daki Kafkas Dergisi'nin adının değiştirilmesiyle yayına giren ve devamı niteliğinde olan Kafkas Mecmuası dergisi, Kafkas Kültür Derneği'nin gayrı resmi yayın organıdır.[1][2]
İstanbul'da ayda bir kez çıkan siyasi, tarihi, edebi dergi.
Dergi, otuz yıllık bir kopukluktan sonra, İstanbul'da Kafkas Kültür Derneği'nin gayrı resmi yayın organıdır. Tüm yazarları derneğin üyesidir. Derginin sahibi İsmail Ziya Bersis'in ölümüyle dergi kapanmıştır.[1][2]
Kafkasya, Karadeniz ve Hazar denizi arasında yer alan, Avrupa ve Asya'nın sınırında bulunan bölgeye verilen isimdir. Kafkas sıradağlarında, 5642 metre yüksekliğiyle Kafkasya ve Rusya'nın en yüksek dağı olan ve Kafkasya halklarının sözlü edebiyatına ilham veren Elbruz Dağı da bulunmaktadır. Kafkasya bölgesi siyasi ve coğrafi olarak Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olmak üzere ikiye ayrılır. Güney Kafkasya, Kafkas ötesi anlamında Transkafkasya olarak da adlandırılmaktadır.
Doğal sınırlarını batısında Karadeniz, doğusunda ise Hazar Denizi oluşturur. Uzunluğu 1440 kilometreden fazla olan Kafkas Dağları Taman Yarımadası'ndan başlayarak, Apşeron Yarımadası'na ulaşır. Kafkas Dağları, Kafkasya’yı bölgesel olarak üç kısma böler. Taman Yarımadası’ndan Kuban Nehri’nin kaynaklarına kadar Batı Kafkasya, Kuban Vadisi’nden Daryal Geçidi’ne kadar Orta Kafkasya, Daryal Geçidi’nden Apşeron Yarımadası’na kadar uzanan bölge ise Doğu Kafkasya olarak adlandırılır. Yüksekliği 5642 metre olan Elbruz ve 5047 metre olan Kazbek Dağları Orta Kafkasya’da yer almaktadır.
Kafkasya'nın akarsuları genellikle kaynaklarını Kafkas dağlarının kar ve buzlarla örtülü tepelerinden alırlar. Derin vadiler oyarak dağlardan indikten sonra kaynaklarını zaten bu dağlardan alan Kuban, Terek, Sulak ve Kura nehirlerine kavuşurlar.
Karadeniz ve Hazar Denizi boyunca uzanan Büyük Kafkas Sıradağları, çevresindeki bölgelerin ikliminde büyük farklılıklar yaratır. Doruklarında toplanan bulutlar özellikle güneybatı tarafında şiddetli yağmura ve kara yol açar. Batı Gürcistan’ın büyük kısmında üzüm, narenciye ve çay yetiştirilebilir. Tiflis’in doğusunda, Bakü ve Hazar Denizi’ne uzanan, doğu kısmındaki tuzlu çölle birlikte Kura Ovası son derece kuraktır. Aşağı Kura ve Aras’ın güneyinde ise kurak Muğan bozkırı yerini güney Hazar kıyısını çevreleyen yaprak döken gür ormanlara bırakır. Kafkasya’daki her yerde, vadi ve yaylalarda sığır ve koyun yetiştirmek mümkündür.
Büyük Kafkas Sıradağlarının kuzey tarafındaki bol yağışı iki büyük nehir olan Kuban ve Terek nehirleri taşır. Terek Nehri’nin kuzeyinde bulunan hayvan otlatmaya uygun çayırlıklar doğuda, Hazar kıyısında kuru bozkıra ve yarı çöle dönüşür. Ilıman iklime sahip Kuzey Kafkasya’nın Çerkesya ve Çeçenya’daki ova ve sırtlarını yaprak döken ormanlar kaplar. Stavropol ve Don üzerindeki Rostov’a doğru uzanan bozkırlarda buğday ve mısır, aşağı Kuban’da ise pirinç ve üzüm yetiştirilir.
Kafkasya'nın iki önemli ve her zaman açık olan geçidi vardır. Bunlardan biri Daryal geçididir. Geçidin deniz seviyesinden yüksekliği 2379 metredir. Bugün Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyeti'nin başkenti olan Vladikavkaz'ı, Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e bağlayan yol bu geçitten geçer. Bu geçit Kafkasya'yı siyasi, askeri ve hattâ sosyal yönlerden iki ana parçaya ayırır.
Daryal'dan başka ikinci önemli geçit de Derbent'tir. Bu geçit Hazar Denizi kıyısı boyunca uzanır ve genişliği 1.5 ile 30 km arasında değişir. Dağıstan'da bu iki geçit ile birlikte Avar, Karayan, Sol ve Mamison geçitleri de bulunmaktadır.
Rusya'nın özerk cumhuriyetleri
Tek Atlı (Çerkesçe; Шыу закъу), Çeraşe Tembot’un 1972 yılında yayımladığı bir romandır. Yazar, sürgün öncesi Çerkesya’da feodal düzende Çerkes yaşantısını konu ederken kadın sorununa da eğilmektedir. Eser, 1979 yılında Mevlüt Atalay tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
Meşbaş'e İshak (Adıgece; МэщбэшIэ Исхьакъ, 28 Mayıs 1931, Şhaşefij) Adıge aydını, edebiyatçı, yazar, çevirmen.
Adıge Edebiyatı'nın önemli isimlerinden olan Meşbaş'e İshak, bugüne kadar 80'den fazla eser kaleme aldı.
Meşbaşe İshak'ın ilk kitabı 1953'te yayımlandı. Günümüze kadar 80'den fazla kitap yazan Meşbaşe İshak'ın tüm eserleri 2015 yılında 20 cilt olarak Adıgece ve Rusça yayımlandı.
Adige dilinde yazan Meşbaşe İshak'ın eserlerinin toplam baskısı 3 milyonu aşmaktadır.
Meşbeş’e İshak Adıge Cumhuriyeti Ulusal Marşı'nın sözlerini yazmıştır.
Meşbaşe İshak'ın iki romanı, Bitmeyen Umutlar (1999) ve Taşdeğirmen (2000) kitapları Mevlüt Atalay; Çerkes Sürgünü'nü konu eden romanı Sürülenler (2015) de Fahri Huvaj tarafından Türkçeye kazandırıldı.
Meşbaş’e İshak 28 mayıs 1931’de Krasnodar eyaleti Uspensk rayonunda bulunan üç Çerkes köyünden biri olan Şhaşefij’de doğdu. 1951 yılında Adığe Öğretmen Enstitüsü’nü, 1956 yılında Moskova’da bulunan M. Gorki Edebiyat Enstitüsü’nü, 1962 yılında Komünist Partisi Yüksek Okulu Gazetecilik Fakültesi'ni bitirdi. 1956-1959 yılları arasında “Sosyalist Adığey” gazetesinde Redaksiyon Bölüm Başkanı olarak çalıştı. 1959-1962 yılları arasında Komünist Parti Adığe Ülke Komitesi Lektor grubunun başkanı olarak görev yaptı. 1962-1970 yılları arasında Adığe Yazarlar Birliği’nin başkanlığını yaptı. 1970-1983 yılları arasında “Zekoşnığ” Dergisi baş redaktörü olarak çalıştı.1983 yılından bugüne kadar Adığe Yazarlar Birliği Başkanı'dır.
Uzun yıllar ardı ardına Komünist Parti Adığe Ülkesi Komitesi ile Krasnodar Eyaleti Komitelerinde bulundu, Adığe Ülkesi ve Krasnodar Eyaleti Meclislerinde milletvekilliği yaptı. 1989 yılında Sovyetler Birliği milletvekilliğine ve Yüksek Sovyet üyeliğine seçildi.
Meşbaş’e İshak’ın eserleri 1949 yılından beri yayınlanmaktadır. İlk kitabı olan “Güçlü insanlar” 1953 yılında yayımlandı. Şiir ve şarkılarının yayınlandığı kitapları bunu takip etti: “Dünyam”-1957, “Yeni şarkı”-1960, “Yıldız kümesi”-1962, “Şarkılar”-1964, “Masal-düşünce”-1964, “Basamaklar”-1967, “Deniz fırtınası”-1969, “Köprüler”-1962, “Ayçiçeği”-1974, “Gümüş yağmur”-1977, “Baharda gökyüzünün şarkısı”-1980, “Ateşten atlı”-1982, “Yüksekteki yıldızın ışıltısı”-1983, “Gün ortasında sıcak güneş”-1984, “İyilik adımı”-1989, romanlar: “Yası tutulanlar beklenmez “-1966, “İnsan iki kez doğmaz”-1968, “Şafağın patikaları “-1971, “Fırtınalı yıllar”-1973, “Bziyko Savaşı” birincisi 1976, ikincisi 1978,1988, “Goşevunay”, “İyilik yap,suya at”-1981, “Yuvarlak avlu “-1985,Üç kitaplık seçme eserler-1993, “Taş değirmen”-1994, “İki esir”-1996, “Han Ceriy”-1999, “Reded”-2000, “Adığeler”-2003, İki kitaplık seçme eserleri-2006, “Doğu-batı”-2007, “Ayşet”-2009, Üç kitaplık toplu eserler-2011, “Casus”-2011, “Sürülenler” 2013, “Çeşme”-2014.
Meşbaş’e İshak’ın Mıyekuape,Krasnodar ve Moskova’da şiirlerinin yeraldığı çeşitli kitapları Rusça yayımlanmıştır. “Senin için şarkı söylüyorum“-1959, “Üç avcı“-1959, 1962, “Dağlarda şimşek “-1960, “Ellerinin sıcaklığı“-1962, “Merhaba köy”-1964, “Şimşir düdüğü”-1967, “Seçme şiirler”-1967, “Söylenceler“-1967, “Güneşten dizeler“-1974, “Senin güzel sesin“-1969, “Benim dünyam“-1971, “Aydınlık ismin“-1978, “Öğle vakti bir cömert güneş “-1979, “Ateşten atlı “-1980, “Köprüler“-1981, “Rüzgarın rengi“-1982, “Seçme eserler“-1988, “Evinde barış olsun “-2001, Romanları: “Yüzbirinci geçit”-1972-1985, “Yası tutulanlar beklenmez“-1972, “Gece patikaları “-1973, “Kar fırtınalı yıllar “-1977, “Gök gürültüsünün yankıları “-1982,1988, “İyilik yap “-1984,1989, “Goşevunay”-1990, “Taş değirmen”-1994, “Beyaz kuş “-1995, “İki esir”-1995, “Han Girey”-1998, “Asırların karanlığından“-2000, “Adığeler”-2003, “Doğu ve batı”-2005,Üç ciltlik toplu eserleri,2006, “Yedi ciltte bütün eserleri”-2007,”Ayşet”-2009, “Sürülenler”-2013.
Rus halkının edebiyat anıtı sayılan “İgor’un Alayı Üzerine Söz”, A.S. Puşkin’in eserlerinden “Bakır Atlı”, “Cimri Şövalye“, “Mozart ile Saler”, M.Y.Lermontov’un “Korkak” adlı şiirini, N.A.Nekrasov’un “Demiryolu” adlı eserini, S.A.Yesenin’in “Anna Snegina” adlı poemini, V. V. Mayakovski’nin “Pantolon Giymiş Bulut” adlı poemasını Adığe diline çevirmiş ve tek bir kitap içerisinde yayınlamıştır. Meşbeş’e İshak’ın şiirleri Rusçaya ve BDT halklarının dillerine çevrilmiştir. Kimi eserleri ingilizce, Çince, Fransızca, İspanyolca, Almanca, Lehçe, Çekçe, Fince, Moğolca, Slovakça, Viyetnamca, Macarca, Bulgarca, Sırpça, Arnavutça'ya çevrilmiştir. “Bziyko Savaşı”,”Taşdeğirmen” adlı romanları Arapça ve Türkçe’ye çevrilmiş, ”Seçme Şiirleri” Türkçe basılmıştır. Meşbaş’e İshak’ın birçok şiiri çeşitli kompozitörlerce şarkı yapılmıştır. Yazar Koşbay Pşımaf ile birlikte Kur’anı Adığeceye çevirmiştir.
Yazarın yaşamı ve sanatı üzerine çok miktarda edebiyat eleştirileri,denemeler ve monografiler yazılmıştır. Şaş’e Kazbek’in “Canlı Sözler”, “Basamaklar”, “Meşbaş’e İshak’ın Sanat Hayatı”adlı Adığece ve Rusça çıkan kitapları, Yerğuko Şamset’in “Anılara Yolculuk, Meşbaş’e İshak’ın Romanları Hakkında Düşünceler”, Tleptserışe Halid’in “Sonsuzluk Üzerine Sohbet, Meşbaş’e İshak’ın Sanatı, Kişiliği“, A .İ. Tsukor’nun “Burada yaşayanlar için barış ve sevgi diliyorum “, “Acımasız Yüzyıl“, “Meşbaş’e İshak’ın Yazılarında Halk ve Tarih”, “Meşbaş’e İshak’ın Romanında Memlükler”, Şhalaho Dariko’nun “Paraleller ve Çakışmalar”, T. M. Stepanova’nın “Meşbaş’e İshak’ın Otobiyografik Yazıları”, T. M. Stepanova ve S. D. Hağundoko’nun “Yazar ve Filozofun Gözünden Dünyaya Bakış”, B. M. Taciyeva’nın “Meşbaş’e İshak’ın Kontes Ayşe Romanının Kahramanı Aise’nin Sanatsal İncelemesi, Eserin Poetik ve Estetik Yönleri”, M. M. Hafitse’nin “Ahlaki Değerlerin Oluşumu”, çeşitli yazarların makalelerinden oluşmuş kitap “Büyük Yol, Büyük Başarılar” adlı eserlerden söz edebiliriz.
Meşbeş’e İshak Adığey,Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyetlerinin halk yazarı ünvanı sahibidir. Sovyetler Birliği, Rusya Federasyonu, Adığe Cumhuriyeti Devlet Edebiyat Ödülü ile Şolohov Edebiyat Ödülü'nü almıştır. Ülke edebiyatına yaptığı katkılardan dolayı III ncü ve IV ncü derecelerdeki “Vatan için Yaptığı Hizmetler “ ve “Halkların Dostluğu” nişanlarını, “Barış Savaşçısı” ve “Toplumsal Kabul“ altın madalyalarına layık görülmüştür. “Adığey’in Onur Taşıyıcısı” ve “Kubanın gelişimine yaptığı büyük katkılardan dolayı“ madalyalarını almıştır. Mıyekuape şehrinin saygın vatandaşıdır.
Meşbeş’e İshak çeşitli yıllarda Kuban gençlik teşkilatının N.Ostrovski adına vermiş olduğu edebiyat ödülü ile Krasnodar eyaletinin A.Fadayev adına vermekte olduğu edebiyat ödülüne de layık görülmüş, K.Simonov adına verilen madalyayı almıştır. Meşbeş’e İshak A.C. Yazarlar Birliği Başkanı, Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği Başkan Yardımcısı ve Dünya Yazarlar Birliği Organizasyonunun Başkan Yardımcısıdır. Dünya Adığe (Çerkes) Akademisi ile Abhazya Bilim Akademisi üyesidir. 1956 yılından beri R.F. Yazarlar Birliği üyesidir.[1]
Orjinal adıyla Şapsığ Kızı (Çerkesçe; Шапсыгъэ пшъашъэ), Ç'eraşe Tembot (Çerkesçe; КӀэрэщэ Тембот, Rusça; Тембот Керашев) tarafından 1951 yılında yayımlanmış bir uzun öyküdür. Eser, 2001 yılında Fahri Huvaj tarafından Çerkes Kızı Gulez adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir.
Öyküde, Bzıyıko Savaşı’nın (Çerkesçe: Бзыикъо Зао, Rusça: Бзиюкская битва) ardından tarihi Çerkesya topraklarında sınıflar arasındaki ilişki, yaklaşım ve mücadeleler çarpıcı biçimde işlenirken, Çerkes atları ve eğitimine ilişkin engin bilgiler de sunulmaktadır.
Şapsığ Kızı, yazarın hasta olarak yattığı son günlerinde, ölümüne değin bölüm bölüm radyodan Adıgece okunmuştur.
Taşdeğirmen, Meşbaşe İshak’ın yayımladığı, 1830’lu yıllardan başlayarak Çerkes sürgününü konu eden bir romandır. Eser, 2002 yılında Mevlüt Atalay tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
Ç'eraşe Tembot (Batı Çerkesçesi; КӀэрэщэ Тембот, Rusça; Тембот Керашев) (1902-1988) Adıge aydını, yazar, çevirmen, öğretmen. Batı Çerkesya'da Adıge edebiyatının kurucusu ve öncüsüdür.
1902'de bugünkü Adıgey Cumhuriyeti'nin Koşhabl (Кощхьабл) beldesinde doğdu. 1910'da bir Tatar ilkokuluna yazıldı, 1914'te öğrenimini sürdürmek için Ufa'daki bir okula gönderildi fakat çok geçmeden savaş çıktı ve köyüne dönmek zorunda kaldı. 1915-1917 yılları arasında, 1880'lerde Adıgelerden boşaltılıp bir Kazak köyüne dönüştürülen, şimdi Adıgey Cumhuriyeti’nde bulunan Dondukovskaya (Хьаджэмыкъохьбл) beldesindeki dükkânlarında babasına yardım etti, bu arada Rusça'yı da öğrenmiş oldu.
1918'de yeniden okula yazıldı ve 1921'de ortaokulu bitirdi. Ardından Krasnodar'daki Politeknik Enstitüsü'ne alındı, bir yandan da Krasnodar'daki Adige Özerk Oblastı (AÖO) parti bürosunda çevirmenlik işiyle görevlendirildi. Böylece politik bir dünyanın içine girmiş oldu. Bazı çevirileri Adıgece yayınlanan "Adıge maq" (Адыгэ макъ) gazetesinde basılmaya başlandı.
1923'te Enternasyonel marşını Adıgece'ye çevirdi ve "Adıge Maq" (Адыгэ макъ) gazetesinde yayımladı. 1928'de komünist partiye üye oldu.
1924'te başladığı eğitimini 1929'da tamamlayarak Moskova'daki "Karl Marks Halk Ekonomisi Enstitüsü"nden mezun oldu. Bu arada "Arq" (Аркъ;İçki) adlı ilk öyküsü de yayınlanmış ve beğeni kazanmıştı. Dört yıl sonra Arq'ı genişletti, ona yeni bir içerik ve sanatsal öğeler kattı. Aynı zamanda Adıge maq gazetesinin yönetmeni, Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nün müdürü ve Krasnodar Pedagoji Enstitüsü'nde de öğretmen olmuştu. Krasnodar kenti 1922-1936 yılları arasında AÖO'nın başkenti idi.
Bu arada Adıge toplumunun ekonomik ve sosyal durumunu, devrimin toplumun psikolojisinde oluşturduğu dönüşümleri ortaya koyan bir roman yazımı işine girişti. "Şambul" adını verdiği roman denemesini 1932'de Rusça olarak yazdı, 1934'te romanın Adıgecesini de yayınladı. Şambul, giderek 1939'da yayınlanan Mutluluk Yolu (Насыпым игъогу/Nasıpım yığogu) adlı ünlü romanının ilk bölümüne dönüştü.
"Mutluluk Yolu" romanı 1947'de Rusçaya çevrilerek yayınlandı. Çeraşe Tembot bu romanıyla 1948'de Devlet Ödülüne layık görüldü. Daha sonra "Şapsığ Kızı" (Шапсыгъэ пшъашъэ; 1951; Türkçesi: Çerkes Kızı Gulez), "Hacret" (Kaçak, 1960, 5 uzun öykü) ve "Abadzehli Avcı” (1969, Абдзэхэ шэкӀожъыр/Abdzexe şekvozhır) adlı uzun öyküleri basıldı. Öyküler 1972'de bir kitapta toplanarak yeniden yayınlandı. Bunları "Şıv zako/Шыу закъу" (1972; Türkçesi: Tek Atlı) romanı izledi. "Tek Atlı", eski Adıge yaşamını ele alan bir serüven romanıdır.
Güncel sorunları işleyen "Типшъашъэхэр" (1956;"Tipşaşekher"/Kızlarımız), "Akıllı Ananın Kızı" (1962) ve Kuko (1968; bir kız adı) romanları da yayınlanır. Romanlarında aşağılık duyguları, Ruslaşma, yozlaşma ve bunların zararlarını, Adıge ulusal değerlerine bağlılığı, kendine güveni, ulusal değerleri korumanın gerekliliğini dile getirir. Ç'eraşe Tembot'un yapıtlarını asıl değerli kılan şey ise, yerel ile evrensel değerleri, estetik düzeyde kaynaştırabilmiş olmasıdır.
1940'ta "Eski Adıge Şarkıları" (Адыгэ орэдыжъхэр) derleme kitabını, geniş bir önsözü de ekleyerek yayınlar. Bu arada Adıge folkloru ve Nart Destanları üzerine incelemeleri, bilim çevrelerince önemli bulunmaktadır. Daha başka yapıtları ve öğrenciler için yazılmış piyesleri de vardır. Yazarın tüm yapıtları, 1987-1989 yılları arasında üç büyük ciltte toplanıp Maykop'ta yeniden basılmış, Şapsığ Kızı adlı ve Adıge cins atı eğitimini de anlatan uzun öyküsü ise, yatağında hasta yatan yazarın son günlerinde, ölüm gününe değin radyodan, Adıgece bölüm bölüm olarak yayınlanmıştır.
Ç'eraşe Tembot'un adı, ilk müdürü olduğu Adıge Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü'ne verilmiş, ayrıca doğduğu Koşhabl beldesinde de adına bir müze kurulmuştur.[1]
16 Ağustos 1902 - Koşhable Rayonundaki Koşhable köyünde Ç'eraşe Muhammed oğlu Tembot doğdu.
1910 - Özel Tatar okulunda öğrenime başladı.
1913 - 1914 Ufa'da Tatar öğretmen seminerine katıldı.
1915 - 1917 Dondukovske beldesindeki bir dükkanda çırak olarak çalışır.
1918 - 1921 Rus okulu 5. sınıfına başlar ardından Abin'deki ikinci tip Sovyet okuluna gider.
1921 - Krasnodar Politteknik enstitüsüne girer aynı zamanda Adıge Özerk Bölgesi Yürütme Komitesi Organizasyon Bölümünde arşivci olarak çalışmaya başlar
1922 - Adıge Otonom Bölgesi Komünist Parti Organizasyon Şubesinde belge çevirmeni olarak çalışır
1923 yılı 8 mart - Çevirisini Ç'eraşe Tembot'un yaptığı 'İnternasyonal' Adıge Mak gazetesinin ilk sayısında basılır.
1923 - 1929 - Adıge Otonom Bölgesi Komünist Parti Organizasyon Şubesi tarafından Moskovaya Ekonomik -üretim Enstitüsüne eğitim görmek üzere gönderilir.
1924, ekim - Ç'eraşe Tembot'un ilk öyküsü 'Votka' arap harfleriyle Çerkesce olarak basılır.
1928 - Komünist Partiye katılır.
1929 yılından itibaren Özerk Bölge Gazetesi redaktörü, Adıge ulusal kitap basımevi yöneticisi, Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü müdürü, Krasnodar öğretmen enstitüsünde öğretim görevlisi olarak çalışır
1929 - 1933 - Özerk bölge yönetimine ait iki gazetede, 'Devrim ve dağlılar' dergisinde 'Şambul - atak' isimli romanından parçalar, Adıge Özerk Bölgesi yaşamına ilişkin, edebiayata dair yazdığı deneme ve makaleleri, 'Meşıko yişhako' isimli öyküsü yayınlanır.
1934 yılında SSCB Yazarlar Birliğine alınır
1934 - 17 ağustos 1 eylül tarihleri arasında SSCB yazarları kongresine Hatko Ahmet'le birlikte katılır.
1934 - Ç'eraşe Tembotun 'Şambul- Atak' isimli romanının ilk kısmı Çerkesce olarak basılır.
1936 - 12 aralık Adıge Yazarları Birinci Kongresi toplanır, Ç'eraşe Tembot düzyazı ve tiyatro eserleri hakkında bir rapor sunar
1940 - 15 aralık Adıgey ozan ve destan anlatıcıları özerk bölge konferansı düzenlenir. Adıgeyske Pravda gazetesinde bu konferans katılımcılarına yönelik Tembot'un Çerkesce kaleme aldığı şiir yayınlanır.
1940 - Şambul isimli romanı, düzenlemesini Tembot'un yaptığı 'Adıge masal ve tarihi destanları', 'Adıge ulusal şarkıları' isimli eserler yayınlanır.
1942 - 1946 Tiflis ve Nalçik kentlerinde savaşın sürüyor olması sebebiyle kaldı.
1947 Şambul, Nasıbım yiğogu, Kaberdeyden mektuplar isimli romanları Çerkesce ve Rusça olarak basıldı.
1947 - 31 temmuz Adıge Özerk Bölgesinin 25. kuruluş yıldönümü kutlamaları çerçevesinde Ç'eraşe Tembot, Kızıl Bayrak nişanı ile taltif edildi.
1948 - 2 nisan Ç'eraşe Tembotun 'Nasıpım Yiğogu' adlı romanı Sovyetler Birliğinin en iyi yapıtlarından sayıldı ve SSCB Devlet Ödülüne layık görüldü.
1949 - Barış Öncüleri Konferansına davet edildi ve katıldı
1951 - Çerkesce 'öyküler', Rusça 'Şapsığ kızı', Çekçe 'Nasıbım Yiğogu' basıldı
1952 - 16 ağustos Adıge Edebiyat çevresi tarafından Ç'eraşe Tembot'un ellinci doğum yıldönümü kutlandı
1956 - 14 - 25 Şubat Komünist parti XX. kongresine delege olarak katıldı.
1956 - Çerkesce olarak 'Kızlarımız' romanı, 'Kız ve çiçekler' isimli piyesi basıldı.
1957 - Lenin nişanı ile taltif edildi.
1958 - 1968 Ç'eraşe Tembotun edebi eserlerinde Rusça olarak 'Akıllı kadının kızı', 'Yüreğini pek tut', ' At çobanı ve kibirli kız', 'Seçme eserleri', çerkesce olaraksa 'Kuko', piyesler, öyküler ve denemeleri basıldı.
1972 - Ç'eraşe'nin yetmişinci doğum yıldönümü. Sovyet edebiyatının gelişmesine olan büyük katkılarından dolayı Ekim Devrimi nişanı ile taltif edildi.
1972 - Novella türünde yazdığı 'Yiğitlik' isimli eseri Çerkesce olarak basıldı.
1973 - Tek atlı isimli romanı Çerkesce olarak basıldı
1977 - Adıge Sovyet edebiyatı düzyazısının temel taşlarından olan Ç'eraşe Tembot'un 75. doğum yıl dönümü özerk bölgede ayrıntılı olarak kutlandı
1987 - Yazar 85 yaşına girdi, Adıgey sivil toplum kuruluşları yazara yakışır kutlamalar düzenlediler
1988 - Ç'eraşe Tembot yapıtlarını ulusuna bırakarak eceliyle aramızdan ayrıldı.
2002 - 16 ağustos ulusal yazarımız Ç'eraşe Tembot'un 100 doğum yıldönümü cumhuriyet genelinde ayrıntılı olarak kutlandı. Tembotun yaşamı, sanatsal gelişimi, eserleri ve yazdıklarının gösterildiği, sergilendiği Ç'eraşe Tembot müzesi açıldı, on yıldır hizmet vermeye devam ediyor.
2004 - Vefatının ardından Ç'eraşe Tembot Çerkes yazılı edebiyatına olan büyük katkılarından dolayı Adıge Cumhuriyeti Devlet ödülüne layık görüldü
2012 - Çok daha önceleri kazanmış olduğu 'Adıge Cumhuriyeti Ulusal Yazarı' sıfatına resmi olarak ta layık görüldü. Ç'eraşe Tembot'a sahip olan ulusun onu unutmadığı ve ona kıymet vermeye devam ettiği böylece bir defa daha kanıtlanmış oldu.[2]
Sürülenler, Meşbaşe İshak’ın 2013 yılında yayımladığı bir tarihsel romandır. Yazar, Şeyh Şamil’in Ruslara teslim olmasının ardından Batı Çerkesya’da yaşanan asimetrik, acımasız, kanlı savaşlara, savaş sonrası yaşanan sürgün veya zorunlu göçlere, bu süreçte yaşanan olayların arka planlarına, insanların yaşadığı derin acılara, iç hesaplaşmalara, Adıge halkının dersler alınması gereken düzenlerine, kimi sıkıntılı kişilik ve toplumsal yapılarına ayna tutmaktadır. Eser, 2014 yılında Fahri Huvaj tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
Bitmeyen Umutlar (Çerkesçe; Бзыикъо зау), 1770-1780’li yıllarda Çerkes halkının kölelik ve kölelik düzenine başkaldırışının, Bzeyiko Savaşı'nın, bir destansı romanıdır. Çağdaş Çerkes romancılarından Meşbaşe İshak bu büyük kavgayı, lirizmin gelenek, görenek ve törelerinin tüm güzelliği ile aktarmayı başarmıştır. Eser, iki cilt halinde (1994, 1999) Mevlüt Atalay tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
Bzıyiko Savaşı ya da Bzeyiko Muharebesi (Batı Çerkesçe: Бзыикъо Зао, Doğu Çerkesçe: Бзыикъуэ Зауэ, Rusça: Бзиюкская битва ), ayaklanan Çerkes avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzıyiko / Bzıyuk Irmağı kıyısında gerçekleşen savaştır.
10 Haziran 1796'da gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi, Çerkes tarihinde önemli bir yere sahiptir. Olay, özü itibarıyla kabileler arası bir anlaşmazlık değildir. Sapsığ Kabilesi, avam kesimden bir grup ile feodal bir aile arasında meydana gelen bir anlaşmazlık, sosyolojik değişimlerin başladığı dönem itibarıyla de büyüyerek yayılmış, kontrolden çıkan süreç sonunda da kabileleri karşı karşıya getirmiştir.
Şapsığ fekol'lerinin (özgür köylü) ayaklanmasıyla Şapsığ L'ekoleşleri (soylu) olan Şerel'ıko ailesi Şapsığ topraklarından kovuldu ve Bjeduğ soyluları olan Hacemıko ailesine sığındılar. Çerkesya, Bzıyiko ırmağı kıyısında, Çariçe Katerina'nın da desteğini alan Bjeduğ soyluları ile Şapsığ ve Abzah fekol'leri arasında sınıf savaşına tanıklık etti. Özgür köylüler savaşı kaybeden taraf olsa da Bjeduğ Prensi Batçeri, savaş esnasında öldürülmüştür.
Vunereko Ray, Bzıyiko Savaşı makalesinde olaydan şu şekilde söz etmektedir:
Hanceri’den başlayarak bugüne dek bilim adamları bu konuda yazı yazıyor, farklı görüşler ortaya koyuyor. 70'li yıllara gelinceye dek, Avle Pşımaf’ın yazdığına göre, bu konuda 53 ayrı çalışma yayınlanmış. Ondan sonra da yayınlanan çalışmalar var. 1996 yılında, Bzıyiko Savaşı’nın 200’üncü yılı nedeniyle Mıyekuape’de bilim adamları büyük bir toplantı yapmışlardı.
Çoğu bilim adamı, Çerkesya'da (süregelen) sınıfsal savaşın, Bzıyiko Savaşı’nın başlatılmasında da, bitirilmesinde de önemli etkisi olduğu görüşünde. Savaş, Şapsığ fekol’leri (avam tabakası) Abzah ve Natuhuayların da katılmasıyla Şapsığların kendi topraklarından kovdukları Şerel’ıko Lekoleşler’i (soyluları) ve onların safında yer alan Bjeduğ Pşı (Prens), Vork (Şövalye)leri arasında oldu.
Bzıyiko Vadisinde meydana gelen bu olay, aynı amaçla dünyada yapılmış diğer savaşlarla kıyaslanıyor. Söz gelimi, Fransa’da meydana gelen ihtilale benzetenler vardır. Bzıyiko Savaşı’nı, en son Mıyekuape’de yapılmış olan konferansta bu görüş ağırlıktaydı. Fakat bilim adamı Bıj Ali, Çerkesya'da 18. yüzyılın sonlarında yaşama geçirilen demokratik yaşam ve anlayışının başlamasının, Bzıyiko Savaşı’nın yapılmasında etkili olduğu görüşünde.[1]
Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzeyko / Bziyuk Irmağı (Бзиюк / Бзюк Река) kıyısında gerçekleşen Bzeyko Muharebesi, Adige Savaş Tekniği ve Taktikleri'ne ilişkin örneklerdendir.[2]
A.A. Ostakhov, Adigelerin Askerlik Sanatı adlı incelemesinde Adigelerin savaş taktiklerini anlattığı çalışmasında, bu taktiklere örnek teşkil etmesi sebebiyle Bzeyko Muharebesi'ne de yer vermiştir. İlgili bölüm aşağıda sunulmaktadır:
Yukarıda da görüleceği gibi, farklı kaynaklarda orduların büyüklüklerine ilişkin farklı değerler verilmektedir;[3]
İsyancı güçler için 10.000, 12.000, 18.000, feodal güçler için 4.000, 5.000 gibi farklılıklar mevcuttur.
Ayrıca, kaynaklarda orduların alt birliklerine ilişkin sayısal herhangi bir ayrıntı da bulunmamaktadır.
Ancak, bazı ipuçları ve dönemin askeri yaklaşımları dikkate alınarak tahminleme yapılmıştır.
İSYANCI GÜÇLER
(Sapsığ ve Abzahların ayaklanan avamının oluşturduğu ordu güçleri) 10.000 - 12.000
Komutanlar : Çipako Ahmed
Süvari Birliği : 3.000 - 4.000
Piyade Birliği : 6.500 - 7.000
Topçu Birliği : 0
Top Sayısı : 0
Avcı Birliği : 300 - 400
FEODAL GÜÇLER
Bjeduğ Ordusu 4.500 - 5.500
Komutanlar : Pşı Hacemıko Batceriy
Süvari Birliği : 2.500 - 3.000
Piyade Birliği : 1.000 - 1.500
Topçu Birliği : 100 - 300
Top Sayısı : 1 - 3
Avcı Birliği : 300 - 400
Kaynaklarda anlatılanlardan hareketle bir değerlendirme ve kurgu yapılmış ve tahmin edilen muharebe senaryosu aşağıda ve grafiklerde tanımlanmıştır.[4] (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 1)
Bzeyiko Anıtı (Çerkesçe: Саугъэтыр Бзыикъо Зау "10 Мэкъуогъу 1796", Rusça: Памятник Бзиюкская Война "10 Июня 1796"; 10 Haziran 1796'de Bzıyiko Irmağı kıyısında gerçekleşen Bzıyiko Muharebesi'nde kaybettiğimiz atalarımızın aziz hatıraları için bir anıt bulunmaktadır. Anıt 1980'li yıllarda dikilmiştir.[8] Anıtın konumu Novodmitrievskoy'un (Новодмитриевская - Новодмитриевской) kuzey, Shuvaeva'nın (Шуваев (хутор) güney, Novyy ve Oasis'in (Оазис Xутора ) batı sınırının buluştuğu bölgeden Bzeyiko Irmağı'na paralel tali yolun kuzey tarafındadır.
Beton bir kaide üzerine doğal taş görünümde yaklaşık 2-3 metrelik bir anıttır. Doğal taş görünümde yontulmuş ana gövde üzerine 6 adet oyma figür ve 1 adet açıklayıcı mermer plaka bulunmaktadır.
Mermer Levha Yazısı: ЗДЕСЬ В УРОЧИШЕ РЕКИ БЗИЮК В ИЮАЕ 1796 ГОДА ПРОИЗОШДА ОЖЕСТОЧЕННАЯ БИТВА МЕЖДУ ФЕОДАПЬНОИ ЗНАТЬЮ И КРЕСТЬЯ НАМИ ВОШЕДШАЯ В ИСТОРИЮ ЧЕРКЕСИИ КАК БЗИЮКСКАЯ
